Bạn có bao giờ tự hỏi điều gì giúp con người xác định vị trí chính xác trên Trái Đất rộng lớn? Câu trả lời chính là hệ thống kinh tuyến và vĩ tuyến. Hệ thống này được ví như một “bản đồ vô hình” bao phủ toàn bộ hành tinh, giúp con người định vị và xác định vị trí của bất kỳ điểm nào trên Trái Đất.
Bài viết này sẽ dẫn dắt bạn đi sâu vào tìm hiểu về hệ thống kinh tuyến vĩ tuyến, từ đó giúp bạn hiểu rõ hơn về cách thức hoạt động và vai trò quan trọng của nó.
Kinh tuyến là gì?
Kinh tuyến được hiểu là những đường nửa vòng cung kéo dài trên bề mặt Trái Đất, kết nối hai cực Địa và hướng theo chiều Bắc – Nam, giao cắt với đường xích đạo tại góc vuông. Chiều dài của mỗi kinh tuyến rơi vào khoảng 20.000km.
Tại đài quan sát thiên văn ở Greenwich, Luân Đôn, kinh tuyến được đánh dấu là 0°, còn được biết đến như kinh tuyến gốc, phân chia Trái Đất thành hai nửa là Bán cầu Đông và Bán cầu Tây, thông qua mặt phẳng kinh tuyến 0° và 180°.
Phân loại kinh tuyến bao gồm:
- Kinh tuyến từ, nối các cực từ với nhau.
- Kinh tuyến địa lý, kết nối các Địa cực.
- Kinh tuyến họa đồ, được biểu diễn trên các bản đồ.
Vĩ tuyến là gì?
Vĩ tuyến đề cập đến những đường tròn ảo quanh Trái Đất, kết nối các điểm với cùng một vĩ độ, hướng từ Đông sang Tây. Các vị trí trên vĩ tuyến dựa vào kinh độ để xác định. Tại điểm nơi vĩ tuyến và kinh tuyến gặp nhau, chúng tạo thành góc vuông. Đường kính của vĩ tuyến giảm dần khi tiến gần đến các cực của Trái Đất. Năm vĩ tuyến quan trọng đánh dấu trên bản đồ Trái Đất bao gồm:
- Vòng Bắc Cực ở 66° 33′ 38″ Bắc.
- Hạ Chí Tuyến ở 23° 26′ 22″ Bắc.
- Xích Đạo ở 0°.
- Đông Chí Tuyến ở 23° 26′ 22″ Nam.
- Vòng Nam Cực ở 66° 33′ 38″ Nam.
Hạ Chí Tuyến và Đông Chí Tuyến định nghĩa ranh giới Bắc và Nam cho các khu vực, nơi Mặt Trời có thể được quan sát thẳng đứng ít nhất một lần trong năm.
Vòng cực Bắc và Nam cực đánh dấu khu vực có khả năng quan sát Mặt Trời không lặn trong ít nhất một ngày vào mùa hè hàng năm.
Vậy có tất cả bao nhiêu kinh tuyến, vĩ tuyến trên Trái đất
Trên Trái Đất có tổng cộng 360 kinh tuyến và một số không giới hạn các vĩ tuyến.
- Kinh tuyến: Có 360 kinh tuyến, bao gồm kinh tuyến gốc (0 độ) tại Greenwich và 359 kinh tuyến khác được phân bổ đều xung quanh Trái Đất. Mỗi kinh tuyến cách nhau 1 độ.
- Vĩ tuyến: Số lượng vĩ tuyến không giới hạn vì chúng có thể được định nghĩa ở bất kỳ khoảng cách phân tách nào. Tuy nhiên, có 5 vĩ tuyến quan trọng thường được nhắc đến: Xích Đạo (0 độ vĩ bắc), Hạ Chí Tuyến Bắc (23.5 độ vĩ bắc), Hạ Chí Tuyến Nam (23.5 độ vĩ nam), Vòng Bắc Cực (66.5 độ vĩ bắc), và Vòng Nam Cực (66.5 độ vĩ nam).
Hướng dẫn cách xác định kinh vĩ và kinh tuyến trên bản đồ
Khi nhìn vào một bản đồ hay mô hình cầu của Trái Đất, bạn sẽ nhận thấy các đường kẻ ngang và dọc mô phỏng, tạo thành một mạng lưới. Đường ngang biểu thị vĩ tuyến, còn đường dọc biểu thị kinh tuyến, với một số hình dạng thẳng và một số khác cong.
Những đường này giúp xác định vị trí dễ dàng trên bất kỳ khu vực nào của Trái Đất, đặc biệt quan trọng trong việc định vị khi di chuyển qua các vùng biển mở, sa mạc hoặc rừng rậm.
Kinh tuyến và vĩ tuyến được thiết lập dựa trên cách Trái Đất quay quanh trục của mình. Trục này, tưởng tượng nối liền hai cực Bắc và Nam và xuyên qua tâm Trái Đất, khi vẽ một mặt phẳng vuông góc với trục này, tạo ra một đường tròn lớn trên bề mặt Trái Đất, được gọi là xích đạo – vòng vĩ tuyến lớn nhất. Từ đó, các đường vĩ tuyến song song với xích đạo được vẽ trên bản đồ, với xích đạo là điểm khởi đầu 0 độ, chia cực Bắc và cực Nam thành 90 độ mỗi phía.
Các kinh tuyến được vẽ từ cực này sang cực khác, tạo thành nửa vòng tròn. Ban đầu, không có sự thống nhất về việc chia kinh tuyến, mỗi quốc gia đều chọn kinh tuyến đi qua thủ đô của mình làm điểm bắt đầu. Tuy nhiên, vào năm 1884, Hội nghị Kinh độ Quốc tế đã quyết định chọn kinh tuyến đi qua Đài quan sát Greenwich ở ngoại ô London làm điểm chuẩn toàn cầu, đánh dấu kinh độ 0 độ. Từ đó, Trái Đất được chia thành 180 độ kinh Đông và 180 độ kinh Tây, với kinh tuyến 180 độ đóng vai trò là ranh giới thay đổi ngày quốc tế.
Một cách thực hành để xác định vĩ độ là quan sát độ cao của sao Bắc cực so với đường chân trời; ví dụ, nếu sao Bắc cực ở Bắc Kinh cao khoảng 40 độ so với mặt đất, điều này chỉ ra vĩ độ của Bắc Kinh. Kinh độ có thể được ước lượng thông qua sự chênh lệch múi giờ so với Giờ Quốc tế, biết rằng mỗi giờ chênh lệch tương ứng với 15 độ kinh độ.
Xác định vị trí trên Trái Đất thông qua kinh tuyến và vĩ tuyến là một quá trình khá trực quan. Bước đầu tiên là nhận biết các điểm quan trọng như cực Bắc, cực Nam, và vị trí của xích đạo, cùng với hệ thống kinh vĩ tuyến.
Xác định vị trí thực dựa trên vĩ tuyến và kinh tuyến
Vĩ tuyến chạy song song với xích đạo, nơi xích đạo đánh dấu vĩ tuyến 0 độ. Khoảng cách từ xích đạo lên cực Bắc hoặc xuống cực Nam đều được chia thành 90 độ. Các điểm phía trên xích đạo được gọi là ở vĩ độ Bắc, và các điểm phía dưới xích đạo ở vĩ độ Nam.
Đối với kinh tuyến, kinh tuyến gốc được định nghĩa là đường đi qua Đài quan sát Greenwich ở Luân Đôn, được coi là điểm 0 độ kinh độ hoặc còn được biết đến là đường Prime Meridian. Từ đây, Trái Đất được chia thành hai nửa bằng 180 độ kinh độ về phía Đông và phía Tây. Kinh độ phía Đông được gọi là kinh Đông, và kinh độ phía Tây được gọi là kinh Tây. Kinh tuyến này cũng là cơ sở để xác định sự thay đổi ngày lịch trên toàn cầu.
Như vậy, thông qua nội dung đã trình bày trên bạn đã có được cái nhìn tổng quan về hệ thống kinh tuyến vĩ tuyến trên Trái Đất. Để khám phá thêm những kiến thức thú vị về địa lý, mời bạn ghé thăm yeudialy.edu.vn và tham khảo thêm nhiều bài viết khác.
