Gió là sự chuyển động của các khối khí trong bầu khí quyển từ khu vực có áp suất cao đến khu vực có áp suất thấp. Nó được biểu thị bằng các yếu tố như: tốc độ, hướng, cường độ,… Gió đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực như: khí tượng, hàng hải, nông nghiệp, năng lượng,…
Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về gió, bao gồm: khái niệm, phân loại, vai trò và các yếu tố ảnh hưởng.
Giới thiệu tổng quan về gió
Gió có thể được định nghĩa là dòng không khí hoặc khối không khí di chuyển từ khu vực có áp suất cao đến khu vực có áp suất thấp. Thông thường, không khí ở áp suất cao thường di chuyển về phía vùng có áp suất thấp.
Như vậy, chênh lệch áp suất càng lớn thì luồng không khí di chuyển càng nhanh, tạo ra không khí chuyển động với lực khá mạnh. Sự chuyển động lớn của không khí cũng xảy ra trong bầu khí quyển của trái đất và không gian bên ngoài.
Trong khí tượng học, gió được xác định dựa trên cường độ và hướng của chúng. Gió tốc độ cao ngắn và dữ dội được gọi là gió giật trong khi gió mạnh trong thời gian kéo dài được gọi là gió giật. Những cơn gió có cường độ mạnh và kéo dài hơn được liên kết với nhiều tên khác nhau như bão, gió giật và cuồng phong. Sự chênh lệch áp suất phát sinh do sự thay đổi nhiệt độ và các vùng khí hậu khác nhau trên khắp hành tinh.
Sự quay của trái đất cũng là một yếu tố góp phần quan trọng vì nó mang lại cái gọi là Hiệu ứng Coriolis. Gió là tác nhân quan trọng phát tán hạt. Ngược lại, gió mạnh có thể gây ra sự tàn phá lớn đối với các tòa nhà và cây cối, làm lan rộng cháy rừng và dẫn đến xói mòn đất.
Theo Weatherwizkids: “Gió là không khí chuyển động. Nó được tạo ra bởi sự nóng lên không đều của bề mặt trái đất bởi mặt trời. Vì bề mặt trái đất được tạo thành từ nhiều dạng đất và nước khác nhau nên nó hấp thụ bức xạ mặt trời không đồng đều. Hai yếu tố cần thiết để xác định gió: tốc độ và hướng.”
Gió hình thành từ đâu?
Gió được hình thành bằng cách di chuyển các khối không khí bắt đầu ngay từ bức xạ của mặt trời. Khi mặt trời chiếu xuống đất, nhiệt lượng được hấp thụ rất đa dạng trên bề mặt trái đất. Điều này là do sự khác biệt về độ che phủ bề mặt đất như các vùng nước, thung lũng, đồng bằng, thảm thực vật, núi, mây che phủ và vùng sa mạc.
Khi bức xạ mặt trời làm nóng đất không đều, không khí phía trên bề mặt nóng lên và bắt đầu bay lên vì nó trở nên loãng hơn. Khi không khí bay lên, áp suất khí quyển thấp được tạo ra. Kết quả là không khí có nhiệt độ mát hơn chìm xuống và sự chìm xuống tiếp tục tạo ra áp suất khí quyển cao hơn.
Điều này tạo ra cái thường được gọi là dòng đối lưu. Dòng đối lưu xảy ra khi các khối không khí nhẹ hơn di chuyển lên trên do nhiệt độ cao hơn và lần lượt được thay thế bằng các khối không khí nặng hơn, mát hơn và các quá trình lặp đi lặp lại. Vì vậy, đây là quá trình dẫn đến sự hình thành gió.
Sức mạnh của gió phụ thuộc vào năng lượng của các dòng đối lưu, tức là năng lượng càng cao thì gió càng nhanh và dữ dội hơn và ngược lại. Không khí ấm lên nhanh hơn trên bề mặt đất vì đất có xu hướng giữ nhiệt. Ngược lại, không khí nóng lên với tốc độ chậm hơn do bức xạ của mặt trời bị nước lạnh làm nguội dần.
Phân biệt các loại gió
Gió mậu dịch
Gió mậu dịch là mô hình chiếm ưu thế của gió bề mặt phía đông hiện diện ở vùng nhiệt đới theo hướng xích đạo của Trái đất. Gió mậu dịch chủ yếu thổi từ phía đông nam ở Nam bán cầu và từ phía đông bắc ở Bắc bán cầu.
Chúng đóng vai trò điều khiển dòng xoáy thuận nhiệt đới phát triển trên các đại dương trên thế giới. Ngoài ra, gió mậu dịch hướng bụi châu Phi về phía tây qua Đại Tây Dương vào Biển Caribe và một số vùng phía đông nam Bắc Mỹ.
Gió mùa
Gió mùa là loại gió theo mùa ở Nam Á thổi từ hướng Tây Nam (mang mưa) vào mùa hè và từ hướng Đông Bắc vào mùa đông. Những cơn gió này kéo dài nhiều tháng ở vùng nhiệt đới. Thuật ngữ này được đặt ra để chỉ những cơn gió lớn theo mùa di chuyển từ Biển Ả Rập và Ấn Độ Dương ở phía Tây Nam mang theo những trận mưa lớn trong khu vực. Sự di chuyển theo hướng của nó về phía các cực được tăng tốc do sự phát triển của các vùng có nhiệt độ thấp trên khắp nước Úc vào tháng 12 và trên các lục địa Châu Phi, Châu Á và Bắc Mỹ trong các tháng từ tháng 5 đến tháng 7.
Gió đông vùng cực
Đông cực còn được gọi là tế bào Hadley cực. Chúng là những cơn gió lạnh và khô thịnh hành thổi từ các vùng nhiệt độ cao ở độ cao cực ở cực nam và cực bắc di chuyển về phía các vùng áp suất thấp trong gió tây ở vĩ độ cao.
Gió đông vùng cực thổi từ đông sang tây, nhìn chung không đều và yếu. Do góc mặt trời thấp nên không khí lạnh tích tụ và lắng xuống ở các cực tạo ra các vùng áp suất cao trên bề mặt. Điều này tạo ra một luồng không khí hướng về phía xích đạo bị lệch về phía tây do Hiệu ứng Coriolis.
Gió tây
Gió Tây là gió ở vĩ độ trung bình trong khoảng từ 35 đến 65 độ. Những cơn gió này thổi từ tây sang đông và xác định hướng di chuyển của các xoáy thuận ngoài nhiệt đới theo hướng tương tự. Gió chủ yếu có hướng Tây Bắc ở Nam bán cầu và Tây Nam ở Bắc bán cầu.
Gió tây mạnh nhất vào mùa đông khi áp suất ở các cực thấp hơn và yếu nhất vào mùa hè khi áp suất ở các cực cao hơn. Gió Tây đã được sử dụng cùng với gió mậu dịch để tàu thuyền đi qua các tuyến đường thương mại xuyên Thái Bình Dương và Đại Tây Dương. Điều này là do gió tây tạo ra các dòng hải lưu mạnh ở phía tây của đại dương ở cả hai bán cầu do quá trình tăng cường ở phía tây.
Những dòng hải lưu phía tây này mang theo nước ấm và cận nhiệt đới về phía các cực ở các Vùng Cực. Ở Nam bán cầu, gió tây có thể được coi là mạnh vì có xu hướng có ít đất hơn ở các vĩ độ trung bình, làm tăng cường các mô hình dòng chảy và làm chậm gió.
Những cơn gió tây mạnh nhất ở các vĩ độ trung bình hình thành thành các nhóm được gọi là Bốn mươi ầm ầm, trong phạm vi từ 40 đến 50 độ vĩ độ phía nam xích đạo. Gió tây đóng vai trò là lực lượng quan trọng trong việc vận chuyển nước và gió xích đạo ấm về phía bờ biển phía tây của các lục địa, đặc biệt là ở bán cầu nam do sự lan rộng ra đại dương rất lớn của nó.
Gió cục bộ
Gió cục bộ là gió thường. Chúng bị ảnh hưởng bởi các địa hình khác nhau như thảm thực vật, đồi núi, đồng bằng, vùng nước, núi, v.v. Cú đánh rất đa dạng và những thay đổi là do nhiệt độ và vùng áp suất khác nhau vào ban đêm và ngày.
Gió cục bộ là loại gió được cơ quan khí tượng chú trọng như một phần thời tiết hàng ngày trên các phương tiện truyền thông như đài phát thanh và truyền hình. Tốc độ gió cục bộ dao động từ nhẹ đến mạnh nhưng chỉ kéo dài trong vài giờ và chỉ thổi trong khoảng cách ngắn. Các ví dụ phổ biến về gió địa phương là gió đất và gió biển, gió thung lũng và gió núi.
Ảm đạm
Tình trạng ảm đạm là một vành đai yên tĩnh và có gió nhẹ giữa gió mậu dịch phía bắc và phía nam của Đại Tây Dương và Thái Bình Dương. Chúng xảy ra dọc theo khu vực có áp suất rất thấp xung quanh đường xích đạo, nơi có gió thịnh hành êm dịu nhất. Tình trạng ảm đạm xảy ra do bức xạ mặt trời liên tục.
Như vậy, thông qua nội dung đã trình bày trên bạn đã có được cái nhìn tổng quan khái niệm gió là gì. Để khám phá thêm những kiến thức thú vị về địa lý, mời bạn ghé thăm yeudialy.edu.vn và tham khảo thêm nhiều bài viết khác.
