Nông nghiệp Việt Nam từ lâu đã được biết đến như một trụ cột quan trọng trong nền kinh tế, với những đặc điểm đặc trưng phản ánh lịch sử, văn hóa và địa lý đa dạng của quốc gia. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu, ngành nông nghiệp Việt Nam đang đối mặt với cả cơ hội và thách thức mới.
Bài viết này cung cấp một cái nhìn toàn diện về đặc điểm nông nghiệp Việt Nam, từ hệ thống canh tác truyền thống đến ứng dụng công nghệ hiện đại, nhằm phản ánh đúng bản chất và tiềm năng phát triển của ngành trong tương lai.
Tổng quan về ngành nông nghiệp Việt Nam
Nông nghiệp là một trong những ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam. Hiện nay, phát triển kinh tế phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp. Năm 2009, giá trị sản lượng nông nghiệp đạt 71,473 nghìn tỷ đồng (so với giá năm 1994), tăng 1,32% so với năm 2008 và chiếm 13,85% tổng sản phẩm trong nước.
Sức hấp dẫn của nông nghiệp trong nền kinh tế giảm dần trong những năm gần đây, trong khi các thành phần kinh tế khác tăng lên. Đóng góp của nông nghiệp trong việc tạo việc làm lớn hơn đóng góp của ngành này vào GDP của Việt Nam.
Năm 2005, khoảng 60% lực lượng lao động làm việc trong ngành nông, lâm nghiệp và thủy sản Việt Nam. Sản xuất nông nghiệp chiếm khoảng 30% kim ngạch xuất khẩu năm 2005.
Việc tự do hóa sản xuất trong nông nghiệp, đặc biệt là sản xuất lúa gạo ở Việt Nam giúp Việt Nam trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới (năm 2013). Các sản phẩm nông nghiệp quan trọng khác là cà phê, bông, lạc, cao su, đường và chè.
Việt Nam có lợi thế lớn để phát triển toàn diện. Điều kiện và tài nguyên thiên nhiên cho phép Việt Nam phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới. Với khí hậu nhiệt đới, sự phân hóa theo hướng Bắc – Nam và độ cao địa hình ảnh hưởng đến cơ cấu cơ bản, tính mùa vụ của nông sản Việt Nam.
Sự khác biệt về điều kiện địa hình và đất đai vừa cho phép vừa đòi hỏi việc áp dụng các biện pháp canh tác khác nhau ở các vùng. Ở khu vực trung du và miền núi, thế mạnh là cây lâu năm và chăn nuôi lớn.
Ở vùng đồng bằng, trồng cây ngắn ngày, thâm canh, nuôi trồng thủy sản là lĩnh vực chính. Với tính chất nhiệt đới gió mùa tự nhiên, Việt Nam luôn phải chống chọi với thiên tai, sâu bệnh hại cây trồng.
Việt Nam ngày càng khai thác hiệu quả các đặc tính của nền nông nghiệp nhiệt đới. Các nhóm thực vật, động vật phân bố theo các vùng sinh thái nông nghiệp. Cơ cấu biến đổi theo mùa có ý nghĩa quan trọng trong cơ cấu nông nghiệp Việt Nam.
Tính thời vụ được khai thác tốt hơn nhờ đẩy mạnh vận tải, áp dụng rộng rãi các tiến bộ trong chế biến, bảo quản nông sản Việt Nam. Xuất khẩu nông sản (gạo, cà phê, cao su, hoa quả) được đẩy mạnh đáng kể.
Để phát triển nền nông nghiệp Việt Nam, nền nông nghiệp hiện đại sản xuất hàng hóa góp phần rất lớn vào việc tăng hiệu quả của nền nông nghiệp nhiệt đới. Hiện nay, trong nền nông nghiệp Việt Nam, nông nghiệp tự cung tự cấp tồn tại song song với nền sản xuất truyền thống, nông sản hàng hóa và công nghệ hiện đại. Nền nông nghiệp tự cung tự cấp đang chuyển sang nền nông nghiệp hàng hóa.
Trong thời kỳ này, đặc điểm của loại hình kinh tế này là sản xuất quy mô nhỏ, công cụ lao động đơn giản, lực lượng lao động chủ yếu, năng suất thấp. Bên cạnh đó, nền nông nghiệp tiểu hộ mang tính tự cung tự cấp (mỗi địa phương sản xuất nhiều loại nông sản, phần lớn sản phẩm được tiêu thụ tại chỗ).
Ngoài ra, loại hình sản xuất này còn phổ biến ở nhiều vùng trong nền kinh tế Việt Nam. Sản xuất hướng tới các mặt hàng nông nghiệp thâm canh, chuyên môn hóa để nâng cao năng suất, sử dụng nhiều máy móc, vật tư nông nghiệp, công nghệ mới (trước thu hoạch và sau thu hoạch), nông nghiệp gắn với công nghiệp chế biến và dịch vụ nông nghiệp.
Hiện nay, phát triển kinh tế nông thôn Việt Nam đang có những thay đổi đáng kể. Hoạt động nông nghiệp là một bộ phận chủ yếu của kinh tế nông thôn. Lĩnh vực kinh tế nông nghiệp ở nông thôn bao gồm nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản.
Hoạt động phi nông nghiệp bao gồm công nghiệp, xây dựng và dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn hơn trong nền kinh tế nông thôn. Kinh tế nông thôn Việt Nam bao gồm nhiều thành phần kinh tế: doanh nghiệp nông – lâm – ngư nghiệp, hợp tác xã, hộ gia đình và đồn điền.
Được biết, nông nghiệp vẫn là lợi thế lớn của Việt Nam được đưa ra trong nội bộ Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Theo đó, chỉ có Việt Nam và Malaysia là hai nước nông nghiệp nhiệt đới, còn Malaysia chỉ sản xuất một số ít sản phẩm như cao su, dầu cọ.
Vì vậy, Việt Nam là nước nông nghiệp duy nhất trong TPP. Với khoảng 70% dân số là nông dân, Việt Nam luôn đánh giá cao tầm quan trọng của các vấn đề liên quan đến nông dân, nông nghiệp và phát triển nông thôn. Nền kinh tế Việt Nam hơn 20 năm qua sau Đổi mới (1986-2008) đã đạt được nhiều thành tựu tích cực.
Năm 1989, sản lượng đầu tiên vượt 20 triệu tấn, xuất khẩu 1,4 triệu tấn gạo với kim ngạch 310 triệu USD. Đến năm 2007, sản lượng lương thực đạt 39 triệu tấn và xuất khẩu 4,5 triệu tấn gạo với kim ngạch 1,7 tỷ USD. Trong thập kỷ qua, Việt Nam đã trở thành một trong những nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới.
GDP bình quân ngành nông nghiệp tăng 3,3%/năm; thu nhập và đời sống của người dân được cải thiện, tỷ lệ nghèo ở nông thôn giảm 1,5%/năm; nông thôn chuyển đổi theo hướng văn minh; trình độ văn hóa, khoa học, kỹ thuật, nhiều nông dân được nâng lên cao hơn trước.
Hiện nay, nông nghiệp Việt Nam đang phát triển cả về số lượng và chất lượng để đáp ứng nhu cầu của thị trường toàn cầu. Chính phủ Việt Nam cũng khuyến khích nông nghiệp tham gia nhiều hơn vào các hội chợ quốc tế để quảng bá chất lượng nông sản Việt Nam ra toàn thế giới. Đây được coi là mục tiêu chính của nông nghiệp Việt Nam.
Đồng thời, vai trò của các hiệp hội cà phê, lúa gạo được đánh giá cao. Trong bối cảnh hội nhập, Việt Nam ngày càng xác định rõ vai trò chiến lược của mình trong nền nông nghiệp thế giới.
Dù còn rất nhiều khó khăn phía trước nhưng với sự nỗ lực không ngừng nghỉ, nền nông nghiệp Việt Nam sẽ nắm bắt được cơ hội, có những phương pháp linh hoạt, sáng tạo trong thời gian tới để phát triển không ngừng.
Như vậy, thông qua nội dung đã trình bày trên bạn đã có được cái nhìn tổng quan về đặc điểm nông nghiệp Việt Nam. Để khám phá thêm những kiến thức thú vị về địa lý, mời bạn ghé thăm yeudialy.edu.vn và tham khảo thêm nhiều bài viết khác.
