Châu Nam Cực, lục địa thứ 7 của Trái Đất, ẩn chứa nhiều điều bí ẩn và thu hút sự tò mò của con người. Nơi đây sở hữu địa hình vô cùng độc đáo, khác biệt hoàn toàn so với các lục địa khác.
Bài viết này sẽ đưa bạn đến hành trình khám phá những bí ẩn về địa hình châu Nam Cực, từ đó khơi gợi niềm đam mê khám phá và nghiên cứu khoa học.
Tổng quan về địa hình của Nam Cực
Nam Cực, lục địa được phủ kín bởi lớp băng dày, đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh mực nước biển toàn cầu. Một giả định cho rằng, nếu khí hậu tiếp tục ấm lên và gây ra sự tan chảy của băng vĩnh cửu, mực nước biển có thể tăng thêm khoảng 60 mét, tương đương với 200 feet.
Nam Cực không chỉ đặc biệt về lượng băng mà còn nổi bật với độ cao trung bình cao nhất so với các lục địa khác trên Trái Đất. Lục địa này, bị bao quanh hoàn toàn bởi Nam Đại Dương, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ trọng lượng của băng, khiến bề mặt đất liền bị ép xuống sâu hơn vào lõi Trái Đất khoảng 500 mét. Trong trường hợp băng tan chảy, mặt đất sẽ cần hàng nghìn năm để phục hồi về trạng thái ban đầu.
Lượng băng tại Nam Cực chiếm đến 90% tổng số băng trên hành tinh, tương đương với khoảng 30 triệu km³, đồng thời chứa 70% lượng nước ngọt của thế giới. Dù lớn lao như vậy, chỉ có dưới 5% diện tích Nam Cực không bị băng che phủ, với phần lớn bề mặt lục địa có lớp băng dày hơn 1,6 km.
Nam Cực, với diện tích lớn hơn châu Âu và gấp đôi diện tích Úc, cũng nổi tiếng là điểm săn tìm thiên thạch lý tưởng nhờ phông nền băng và tuyết trắng giúp dễ dàng phát hiện. Sự vắng bóng của thực vật càng làm tăng khả năng tìm thấy thiên thạch.
Mỗi mùa đông, diện tích Nam Cực gần như tăng gấp đôi khi băng biển bắt đầu hình thành xung quanh bờ biển, điều này biểu hiện rõ rệt qua sự thay đổi theo mùa của lớp băng biển. Lục địa này cũng ghi nhận một trong những tảng băng trôi lớn nhất vào năm 2000, khi một khối băng khổng lồ với diện tích tương đương bang Delaware ở Mỹ tách ra từ thềm băng Ross, có diện tích hơn 11.000 km².
Nam Cực và độ cao của nó
Nam Cực, với đặc trưng là lục địa lạnh nhất và có độ cao trung bình cao nhất trên Trái Đất, khác biệt đáng kể so với Bắc Cực chủ yếu do vị trí địa lý và địa hình đặc biệt của nó. Độ cao trung bình của lục địa này lên tới khoảng 2,160 mét, vượt trội so với độ cao trung bình của các châu lục khác, trong đó châu Á là châu lục có độ cao trung bình cao thứ hai nhưng chỉ khoảng một nửa so với Nam Cực.
Lục địa này phủ gần như toàn bộ (khoảng 98%) bởi lớp băng vĩnh cửu, tạo nên khối băng lớn nhất trên hành tinh với khối lượng ước tính lên đến hơn 26 triệu km khối nước ngọt, và tại những khu vực dày nhất, băng có thể đạt độ dày lên đến 4,800 mét.
Nam Cực giữ một lượng lớn nước ngọt, chiếm hơn 60% tổng lượng nước ngọt của Trái Đất. Nếu lớp băng này tan chảy hoàn toàn, mực nước biển toàn cầu có thể tăng lên đến 58 mét, gây ảnh hưởng lớn đến các vùng ven biển trên toàn thế giới. Trong một số khu vực, trọng lượng của băng đã khiến lục địa này chìm xuống dưới mực nước biển.
Mái vòm A, điểm cao nhất trên lục địa Nam Cực, nằm ở độ cao khoảng 4,100 mét, gấp đôi so với đỉnh núi Kosciuszko của Úc. Điểm này không phải là một đỉnh núi truyền thống mà là cao nhất trên cao nguyên băng, hình thành từ hàng nghìn năm tuyết rơi và tích tụ.
Quá trình hình thành băng tại Nam Cực bắt đầu từ việc tuyết tích tụ, sau đó dần dần được nén chặt thành băng. Dưới tác động của trọng lực, băng bắt đầu di chuyển từ Mái vòm A xuống phía bờ biển, tạo thành các dòng sông băng. Những dòng sông băng này, chảy qua các thung lũng và quanh các ngọn núi dưới lớp băng, cuối cùng đổ ra biển sau hàng nghìn năm.
Sông băng và tảng băng trôi
Sông băng Lambert, tọa lạc ở phía Đông Nam của lục địa Nam Cực, đứng đầu danh sách các sông băng lớn nhất thế giới với việc tiêu thụ khoảng 8% tổng lượng băng của Nam Cực. Độ sâu của nó ấn tượng với con số lên đến 2,500 mét, và nhờ khối lượng lớn lao, nó được ghi nhận là một trong những dòng chảy nhanh nhất trên lục địa này, với tốc độ tăng từ 50 mét mỗi năm ở khu vực nội địa lên đến 1,200 mét mỗi năm khi tiếp cận khu vực ven biển.
Nhiều sông băng tại Nam Cực khi tiếp xúc với biển sẽ hình thành những thềm băng trôi khổng lồ. Dưới ảnh hưởng của gió, thủy triều và dòng chảy, các phần viền của thềm băng này dần vỡ ra, tạo thành những tảng băng trôi rộng lớn, thường có hình dạng phẳng và sau đó lan ra khắp đại dương, di chuyển về phía Bắc và cuối cùng tan chảy.
Tảng băng trôi lớn nhất từng được ghi nhận, mang tên B15, có kích thước lên tới 290km về chiều dài và 40km về chiều rộng, tách ra từ thềm băng Ross vào năm 2000. Trong vòng 5 năm, B15 đã tan vỡ thành nhiều mảnh nhỏ. Các phần còn lại của tảng băng B15 vẫn còn đang lưu chuyển trong vùng biển Nam Đại Dương, chứng tỏ sức mạnh và quy mô đáng kinh ngạc của các tảng băng trôi Nam Cực.
Dãy núi không có băng
Trong số những khu vực ít ỏi của Nam Cực không bị bao phủ bởi băng, các đỉnh núi lộ ra trên bề mặt chỏm băng gọi là Nunataks đáng chú ý vì sự xuất hiện của chúng giữa một mênh mông băng giá. Bên cạnh đó, một số dãy núi nổi bật như Dãy núi Prince Charles ở phía Đông Nam và các dãy núi hùng vĩ ở Queen Maud Land cũng phá vỡ lớp băng dày để hiện diện.
Trong số các dãy núi, Dãy Transantarctic kéo dài từ Biển Ross đến Bán đảo Nam Cực là dãy núi lớn nhất, chứng kiến các dòng sông băng dốc đứng và các khe nứt khổng lồ tạo ra cảnh quan hùng vĩ.
Vinson Massif, đỉnh cao nhất Nam Cực thuộc Dãy Sentinel, vươn lên đến độ cao 4.892 mét, là một điểm nổi bật của lục địa. Xung quanh các bờ biển, nhiều tảng đá nhỏ lộ ra, tạo thành các khu vực không có băng nhưng vẫn được phủ tuyết vào mùa đông, từng được mô tả như các ốc đảo trong một biển băng.
Những khu vực này cung cấp môi trường sống cho một số loài sinh vật trên cạn, bao gồm côn trùng nhỏ, thực vật thích nghi với điều kiện khắc nghiệt và địa y. Đặc biệt, ở khu vực Biển Ross, có Thung lũng khô nổi tiếng – một khu vực đặc biệt với đất đai lộ ra do sông băng rút đi, nơi khí hậu lạnh lẽo và gió mạnh, gần như không có mưa, tạo ra một trong những môi trường khô nhất và khắc nghiệt nhất trên Trái Đất, nơi sự sống gần như không tồn tại.
Các mùa ảnh hưởng đến địa lý Nam Cực
Vùng biển xung quanh Nam Cực được đặc trưng bởi vành đai băng biển theo mùa, với diện tích băng biển tăng đáng kể trong đỉnh điểm của mùa đông, khiến lục địa này gần như mở rộng gấp đôi kích thước do sự đóng băng của biển xung quanh.
Tuy nhiên, với sự trở lại của ánh sáng mặt trời trong mùa xuân, một lượng lớn băng biển bắt đầu tan chảy, tạo điều kiện thuận lợi cho đời sống hoang dã như hải cẩu và chim cánh cụt tiếp cận bờ biển và các khu vực sinh sống trên lục địa, cũng như mở đường cho các tàu biển nếu chúng có khả năng vượt qua lớp băng dày.
Băng biển còn sót lại sau mùa hè có thể tồn tại qua nhiều năm, đặc biệt là ở các vùng biển được bảo vệ trong các vịnh ven biển hoặc xung quanh các tảng băng trôi lớn, tạo thành các khu vực băng vĩnh viễn. Băng biển Nam Cực biểu hiện qua nhiều hình thức khác nhau, từ đá vụn, frazil, nilas, mỡ, bánh kếp, đến shuga và sền sệt, mỗi loại có đặc điểm riêng biệt.
Không chỉ có băng tan từ những độ cao lớn của Nam Cực mà khí lạnh từ chỏm băng cao cũng tràn xuống dốc, tạo ra những cơn gió katabatic mạnh mẽ. Những cơn gió này không chỉ mạnh mẽ mà còn có thể ngăn cản sự hình thành của băng biển mới khi đẩy băng non ra xa.
Những khu vực biển không có băng, được gọi là polynyas, đóng vai trò quan trọng trong việc làm lạnh bề mặt biển và thúc đẩy quá trình hình thành nước siêu lạnh, nước này sau đó chìm xuống đáy đại dương do độ mặn cao hơn, kích thích dòng chảy của các dòng hải lưu sâu trên toàn cầu.
Do đó, sự kết hợp giữa không khí lạnh và băng từ Nam Cực ảnh hưởng sâu sắc đến cả động lực học và hóa học của Nam Đại Dương, đại dương có tính chất biến đổi cao nhất trên thế giới.
Địa lý nhân văn của Nam Cực
Khía cạnh nhân văn của Nam Cực chủ yếu tập trung vào các điều kiện sống và khả năng tiếp cận các khu vực không bị băng bao phủ. Do băng liên tục di chuyển và sự tích tụ tuyết không ngừng trên cao nguyên, những nơi phù hợp cho hoạt động của con người chủ yếu là các vùng nhỏ không có băng dọc theo bờ biển.
Đây cũng là nơi thu hút động vật hoang dã tới sinh sống và sinh sản trong mùa hè, dẫn đến sự cạnh tranh giữa con người và động vật về không gian sống.
Trong Nam Cực, chỉ có một số ít địa điểm thực sự phù hợp cho việc định cư lâu dài, bao gồm các trạm nghiên cứu như McMurdo Station của Hoa Kỳ (thành lập năm 1956), Vostok của Nga (từ năm 1957), Concordia (một dự án chung giữa Pháp và Ý khởi đầu vào năm 1997 ở Dome C), và Kunlun của Trung Quốc (tại Dome A, thành lập năm 2009).
Các cơ sở này, cùng với hầu hết các trạm nghiên cứu khác, đều nằm gần bờ biển, tận dụng điều kiện thuận lợi hơn cho hoạt động của con người. Vì vậy, Nam Cực là một lục địa rộng lớn, chiếm gần như hoàn toàn ở ngoại vi của nó.
Nam Cực là nơi sinh sống của nhiều loài động vật hoang dã như hải cẩu.
Ở ngoài khơi lục địa là các đảo cận Nam Cực – những hòn đảo nhỏ, xa xôi và thường không có người ở, nhưng lại là môi trường sống quan trọng cho động vật hoang dã. Động vật như hải cẩu, chim biển và một số loại thực vật đặc hữu tạo nên một hệ sinh thái phong phú trên các hòn đảo này, cung cấp môi trường sống và nơi trú ẩn quý giá mà không tìm thấy ở những vùng đất lạnh giá về phía Nam.
Đối với phần lớn Nam Cực, lục địa này vẫn là một bí ẩn lớn với những khu vực rộng lớn chưa được khám phá do khó khăn trong việc tiếp cận. Thực tế là, đa số phương tiện không thể vượt qua những dải bờ biển rộng lớn và khi tiến vào cao nguyên băng, nơi rất ít máy bay có khả năng hạ cánh, lục địa này hiện lên như một vùng đất rộng lớn trống trải và ít đặc điểm nổi bật. Thực tế, chỉ có khoảng 2% diện tích Nam Cực thực sự được tiếp xúc và nghiên cứu một cách rõ ràng.
Một vài sự thật thú vị về địa lý Nam Cực
Nam Cực là một trong những khu vực bí ẩn và đặc biệt nhất trên Trái Đất, nắm giữ nhiều sự thật thú vị mà không phải ai cũng biết:
- Mặc dù Nam Cực được bao phủ bởi băng, nhưng nó thực sự là lục địa khô nhất trên Trái Đất, với lượng mưa rất thấp, chỉ khoảng 50mm mỗi năm ở bờ biển và ít hơn nhiều ở nội địa.
- Hiện Tượng Mặt Trời Không Bao Giờ Lặn: Tại Nam Cực, có một thời kỳ trong năm khi mặt trời không bao giờ lặn (mùa hè Nam Cực) và một thời kỳ khi mặt trời không bao giờ mọc (mùa đông Nam Cực).
- Kỷ lục nhiệt độ lạnh nhất: Nhiệt độ lạnh nhất từng được ghi nhận trên Trái Đất là -89.2°C (-128.6°F), tại trạm Vostok, Nam Cực vào năm 1983.
- Băng chứa nước ngọt lớn nhất: Nam Cực chứa khoảng 70% lượng nước ngọt của Trái Đất, tất cả đều bị đóng băng.
- Diện tích biến đổi theo mùa: Lớp băng biển xung quanh Nam Cực tăng gấp đôi diện tích của nó trong mùa đông và tan chảy phần lớn trong mùa hè, góp phần vào sự biến đổi đáng kể về diện tích lục địa theo mùa.
- Lục địa độc nhất: Nam Cực là lục địa duy nhất không nằm trên một tấm kiến tạo địa chất riêng biệt, nó nằm trên tấm Nam Cực và bao quanh bởi Đại Dương Nam Cực.
- Hồ dưới băng: Các hồ dưới lớp băng của Nam Cực, như Hồ Vostok, là một trong những môi trường cô lập nhất trên Trái Đất, chứa đựng cuộc sống vi khuẩn độc đáo và cung cấp gợi ý về cuộc sống ở các hành tinh khác.
- Cực nam địa lý và cực nam từ trường: Cực Nam Địa Lý là điểm cực Nam của trục quay của Trái Đất, trong khi Cực Nam Từ Trường, điểm mà từ trường của Trái Đất hướng xuống mặt đất, di chuyển và không cố định ở một vị trí cụ thể.
Như vậy, thông qua nội dung đã trình bày trên bạn đã có được cái nhìn tổng quan về Khám phá những bí ẩn về địa hình Châu Nam Cực. Để khám phá thêm những kiến thức thú vị về địa lý, mời bạn ghé thăm yeudialy.edu.vn và tham khảo thêm nhiều bài viết khác.
