Cảnh quan Trái đất liên tục thay đổi, được định hình bởi sự kết hợp của các quá trình bên trong và bên ngoài. Các quá trình bên trong, còn được gọi là lực nội sinh, đề cập đến các quá trình địa chất xảy ra bên trong lớp vỏ, lớp phủ và lõi Trái đất. Các quá trình bên ngoài, còn được gọi là lực ngoại sinh, đề cập đến các quá trình địa mạo xảy ra trên bề mặt Trái đất.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá các tác động của nội lực và ngoại lực lên bề mặt trái đất, từ các mảng kiến tạo đến xói mòn, núi lửa đến sông băng và tác động của biến đổi khí hậu đến các quá trình của hành tinh chúng ta.
Nội lực: mảng kiến tạo
Các lực tồn tại bên dưới trái đất đã góp phần to lớn vào nhiều quá trình địa chất hình thành nên bề mặt trái đất. Như vậy, một số cảnh quan hiện có đã bị phá hủy và những cảnh quan mới khác được hình thành. Ví dụ, động đất là một quá trình bên trong xảy ra do sự tích tụ quá mức ứng suất trong lớp vỏ trái đất, cuối cùng dẫn đến sự đứt gãy được gọi là đứt gãy (Kerenyi & McIntosh, 2020).
Hơn nữa, các lực kéo, nén và cắt xảy ra trong lớp vỏ trái đất trong trận động đất làm hư hại đáng kể cấu trúc của đất. Những thay đổi do động đất gây ra có thể nhận thấy rõ ở những khu vực có người dân cư trú vì nó thường gây ra sự sụp đổ của các tòa nhà, đất đai bị dịch chuyển và lở đất.
Núi lửa cũng là nội lực góp phần đáng kể vào những thay đổi trong hệ thống của trái đất. Một vụ phun trào xảy ra do nước, khí và magma tích tụ từ phần dưới hoặc lớp phủ của lớp vỏ được thải ra nhanh chóng dưới áp suất cực lớn từ các khu vực dưới lòng đất (Kerenyi & McIntosh, 2020).
Dòng magma phun trào chậm trong bề mặt đất dẫn đến việc nó bao phủ một khu vực rộng lớn đáng kể trước khi nguội đi, dẫn đến sự hình thành các cấu trúc mới được gọi là đá lửa. Hơn nữa, một vụ phun trào núi lửa có thể dẫn đến việc tạo ra một ngọn núi hoặc một ngọn đồi do dung nham.
Ngoại lực: Xói mòn
Các lực bên ngoài của trái đất bao gồm các quá trình như phong hóa và xói mòn. Các quá trình này rất quan trọng trong việc tạo ra các mặt cắt đất mới và những thay đổi về cảnh quan chung ở những nơi chúng xảy ra. Quá trình phong hóa diễn ra cả về bản chất vật lý và hóa học để làm thay đổi các đặc tính hiện có của đá có trên bề mặt trái đất.
Tuy nhiên, quá trình phong hóa dần dần dẫn đến sự hình thành các mảnh đá tương đối nhỏ được gọi là trầm tích; các trầm tích định hình bề mặt trái đất khi chúng được lắng đọng ở những khu vực mà trước đây chúng không tồn tại.
Hơn nữa, xói mòn như một ngoại lực xảy ra khi các vật liệu có nguồn gốc từ phong hóa được vận chuyển thông qua sự can thiệp của tác động của nước, gió, trọng lực hoặc băng. Các dạng xói mòn mạnh hơn do gió thổi, sóng và sông băng có thể nghiền đá thành các hạt nhỏ. Do đó, sự chuyển động của các vật liệu bị xói mòn từ điểm này sang điểm khác gây ra sự thay đổi cảnh quan bề mặt trái đất do độ cao giảm đáng kể ở một số khu vực trong khi lại tăng ở các địa điểm khác.
Ví dụ, lớp đất mặt bị nước cuốn từ đồi xuống sông có thể khiến sông bị thu hẹp. Trong hầu hết các trường hợp, xói mòn dưới nhiều hình thức khác nhau sẽ xác định lại vùng ven biển, địa hình, bờ sông và lòng sông.
Tóm lại, trái đất là một hành tinh năng động. Như vậy, trái đất chịu sự thay đổi nhất quán do hai lực chính được gọi là nội lực và ngoại lực. Hai lực này chịu trách nhiệm cho những thay đổi xảy ra bên trong bề mặt trái đất và bên dưới trái đất. Tuy nhiên, các lực diễn ra dần dần thông qua nhiều phương tiện khác nhau do đó khiến vũ trụ phải chịu một số chuyển động riêng biệt.
Tác động của biến đổi khí hậu đến các quá trình của Trái Đất
Biến đổi khí hậu là do sự giải phóng khí nhà kính, chủ yếu là carbon dioxide, vào khí quyển. Những khí này bẫy nhiệt từ mặt trời, khiến nhiệt độ Trái đất tăng lên. Tác động của biến đổi khí hậu rất sâu rộng và bao gồm mực nước biển dâng cao, các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt và thường xuyên hơn cũng như những thay đổi về lượng mưa.
Biến đổi khí hậu cũng có tác động đáng kể đến các quá trình bên trong và bên ngoài của Trái đất. Ví dụ, các sông băng và tảng băng tan chảy có thể khiến mực nước biển dâng cao, dẫn đến lũ lụt và xói mòn dọc theo bờ biển. Việc mất băng cũng ảnh hưởng đến suất phản chiếu của Trái đất, hay độ phản xạ, điều này có thể làm trầm trọng thêm xu hướng ấm lên.
Một ví dụ khác là tác động của biến đổi khí hậu đến hoạt động của núi lửa. Khi sông băng tan chảy, chúng có thể làm giảm áp lực lên các khoang magma bên dưới, khiến hoạt động núi lửa gia tăng ở một số vùng. Điều này đã được quan sát thấy ở Iceland, nơi các sông băng tan chảy có liên quan đến các vụ phun trào núi lửa ngày càng gia tăng.
Biến đổi khí hậu cũng đang ảnh hưởng đến quá trình phong hóa và xói mòn của Trái đất. Khi nhiệt độ tăng, tốc độ phong hóa hóa học tăng lên, dẫn đến thay đổi chất lượng đất và lượng dinh dưỡng sẵn có. Điều này có thể có tác động đáng kể đến sản xuất nông nghiệp và sức khỏe hệ sinh thái. Ngoài ra, các cơn bão thường xuyên và dữ dội hơn có thể gây xói mòn và bồi lắng, dẫn đến thay đổi dòng chảy sông và cảnh quan ven biển.
Kết luận
Hiểu được các quá trình bên trong và bên ngoài hình thành nên Trái đất là rất quan trọng để hiểu được hành tinh chúng ta đang sống. Từ các mảng kiến tạo và hoạt động núi lửa đến xói mòn và đóng băng, các quá trình này rất năng động và thay đổi liên tục. Chúng đã định hình cảnh quan Trái đất qua hàng triệu năm và vẫn tiếp tục làm như vậy cho đến ngày nay.
Tuy nhiên, các quá trình này không tĩnh. Các hoạt động của con người như đốt nhiên liệu hóa thạch và phá rừng đang làm thay đổi hệ thống tự nhiên của Trái đất, dẫn đến suy thoái môi trường và biến đổi khí hậu trên diện rộng. Điều cần thiết là chúng ta phải nỗ lực giảm thiểu những tác động này và tìm cách sống bền vững trên hành tinh của chúng ta.
Bằng cách hiểu rõ các quá trình của Trái đất và tác động của các hoạt động của con người lên hành tinh này, chúng ta có thể nỗ lực tạo ra một tương lai bền vững và kiên cường hơn cho chính chúng ta và cho các thế hệ mai sau.
Như vậy, thông qua nội dung đã trình bày trên bạn đã có được cái nhìn tổng quan về tác động của nội lực và ngoại lực lên bề mặt Trái Đất. Để khám phá thêm những kiến thức thú vị về địa lý, mời bạn ghé thăm yeudialy.edu.vn và tham khảo thêm nhiều bài viết khác.
